6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda sayılan (“TTK”) kambiyo senetlerinden poliçe ve bono ile çeki ayıran en önemli husus, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinde çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verilmesinin bir suç olarak düzenlenmiş olması ve bu suçun adli para cezası ve hapis cezasına varan yaptırımlara bağlanmasıdır. Buna karşın, banka tarafından çeşitli gerekçelerle “karşılıksızdır” işlemi yapılmaması halinde suçun failine ceza verilip verilemeyeceği hususunda, T.C. Bölge Adliye Mahkemeleri’nin muhtelif ceza daireleri tarafından farklı kararlar verilmekteydi.

Bu nedenle, Bölge Adliye Mahkemeleri’nin Ceza Daireleri arasındaki içtihat farklılığının giderilmesi için uyuşmazlık konusu, Gaziantep Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Daireleri Başkanlar Kurulu’nun 23.10.2019 tarihli 2019/111 sayılı kararı Yargıtay’a taşınmıştır. Uyuşmazlık konusu, Yargıtay 19. Ceza Dairesi’nin 2019/35817 Esas sayılı[1] kararında (“Karar”) incelenmiş olup Karar’da aşağıdaki iki ana hususun çözümlenmesi amaçlanmış ve bu hususlar hakkında Yargıtay 19. Ceza Dairesi aşağıdaki şekilde karar vermiştir:

1. Kanuni süresi içerisinde bankaya ibraz edilmiş bir çekin banka tarafından incelenme sınırı ve ibraz anında çekin karşılığının bulunmaması halinde banka tarafından çek üzerine “karşılıksızdır” işlemi yapılmasının zorunluluğu

Karar’da “karşılıksızdır” işleminin yapılmaması halinde ceza verilip verilemeyeceği hususundan önce bankalar tarafından “karşılıksızdır” işlemi yapılmasının zorunluluğu üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda Yargıtay, kanuni ibraz süresinde ibraz edilen çekler hakkında, muhatap bankalar tarafından; "mahkemece verilen ödemeden men ve benzeri tedbir kararları olduğu", "savcılık tarafından hesaba bloke konulduğu veya çek bedelinin ödenmesinin yasaklandığı", "keşidecinin imzasının banka kayıtlarında mevcut imza ile uyuşmadığı" ya da "çek üzerindeki imzanın müşterinin imzasına benzemediği veya çek üzerindeki imzanın belirsiz olduğu" gibi gerekçelerle karşılıksızdır işlemi yapılıp yapılamayacağını değerlendirmiştir.

Yapılan değerlendirme neticesinde Karar’da;

• TTK ve Çek Kanunu gereğince, muhatap bankanın; ibraz edilen çek üzerinde sadece varsa ciro silsilesinin düzenli olup olmadığı, çekin sahteliği ve tahrif edilip edilmediği hususları ile sınırlı bir inceleme yapabileceğine,
• Yukarıda sayılı haller hariç olmak üzere hamilin talebi üzerine muhatap bankanın, Çek Kanunu’nun 3. maddesi çerçevesinde karşılığı olmayan çeke “karşılıksızdır” işlemi yapmak zorunda olduğuna,
• Muhatap bankanın, kendisine ibraz edilen çeki düzenleyenin imzası üzerinde sadece ıslak bir imza olup olmadığına dair bir inceleme yapabileceği, bunun dışında "çek üzerindeki imzanın keşideciye ait olmadığı" veya "çek üzerindeki imzanın belirsiz olduğu" gibi gerekçelerle, karşılığı olan bir çeki ödemekten veya karşılığı olmayan çek hakkında "karşılıksızdır" işlemi yapma zorunluluğundan imtina edemeyeceğine,
• Aynı şekilde çek üzerinde yargı organlarınca verilen tedbir kararı olması durumunda da yargı organlarının çek üzerinde “karşılıksızdır” işlemi yapılmaması yönünde karar veremeyeceğinden muhatap bankanın bu hallerde de “karşılıksızdır” işlemi yapmak zorunda olduğunu, ancak bankanın kanuni veya kazai bir sebeple ödeme yapılmadığını çek üzerine şerh düşebileceğine,
• Bu açıklamalara aykırı olarak muhatap bankanın, hamilin ibraz ettiği ve kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çek üzerinde karşılıksızdır işlemini yapmaması halinde, bu işlemi yapmayan banka görevlisinin, şikayet üzerine Çek Kanunu'nun 7/(4). maddesi gereğince bir yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılacağına

hükmedilmiştir.

Özetle, bankalar; kendisine ibraz edilen çekler üzerine “karşılıksızdır” işlemi yaparken çekte yer alan imzayı incelemeyeceği gibi sahtelik, tahrifat ya da ciro silsilesindeki kopukluk halleri hariç çek “karşılıksızdır” işlemi yapmaktan imtina edemezler ve buna aykırı olarak bu işlemi yapmayan banka görevlisinin, Çek Kanunu'nun 7/(4). maddesi gereğince bir yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılması talep edilebilir.

2. Bankanın herhangi bir nedenle “karşılıksızdır” işlemi yapmaması durumunda “karşılıksızdır işlemine sebebiyet verme” suçundan ceza verilip verilemeyeceği

Karar’da; Çek Kanunu'nun 5/(1). maddesinde düzenlenen "çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme" suçunun işlenmesi için maddi unsur olan fiilin, çekin karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme yönündeki davranış olduğu, 5941 sayılı Kanun'un 3. maddesi çerçevesinde, muhatap banka ve alacaklı tarafından birlikte yapılacak "karşılıksızdır" işleminin, suç oluşturan fiilin neticesini oluşturduğu değerlendirilmiştir.

Bu nedenle, Karar’da “karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme” suçunda, “karşılıksızdır” işlemi suç oluşturan fiilin neticesi olarak kabul edildiğinden çek üzerinde Çek Kanun'un 3. maddesindeki usule uygun olarak "karşılıksızdır" işlemi yapılmadan açılan kamu davalarında, sanık hakkında "beraat" hükmü verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

SONUÇ

Yargıtay 19. Ceza Dairesi’nin bahsi geçen kararı uyarınca; (i) çekin kanuni süresinde yetkili hamil tarafından bankaya ibrazında, muhatap banka tarafından çek üzerinde yapılacak inceleme, TTK ve Çek Kanunu'nda yazılı hususlarla sınırlı olması; (ii) muhatap banka tarafından çek hesabında yeterli karşılık varsa, çek bedelinin hamile ödenmesi ve (iii) çek hesabında yeterli karşılık bulunmuyorsa, bu durumda yetkili hamilin talebi üzerine çekin arkasına yazılmak suretiyle “karşılıksızdır” işlemi yapılması zorunlu olup bu işlemleri yapmayan banka görevlisi hakkında Çek Kanunu’nun 7. maddesi uyarınca şikayette bulunulabilir. Bununla birlikte, banka tarafından ileri sürülen değişik gerekçelerle "karşılıksızdır" işlemi yapılmamışsa, çek hesabında yeterli karşılığı bulundurmakla yükümlü kişinin "karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme" suçundan dolayı cezalandırılmasının mümkün değildir.

[1] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/02/20200221-13.pdf