Her yıl 26 Nisan’da kutlanan Dünya Fikri Mülkiyet Günü kapsamında Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nün (“WIPO”) 2022 yılı için belirlediği tema: “Fikri Mülkiyet ve Gençlik: Daha İyi Bir Gelecek İçin İnovasyon!”
WIPO bu yılki teması ile ışığı gençlere çevirmekte ve dünyanın dört bir yanındaki yenilikçi ve daha inovatif bir gelecek arayışı içerisinde olan gençlerin fikri mülkiyet bilincini artırmaya odaklanmaktadır.
Öyle ki hemen hepimiz, dünya çapındaki ticarileşmenin özellikle son on yılda gayrimaddi mal varlıklarına çevrildiğini, bunların büyük bir oranının fikri mülkiyet hakları olduğunu ve “yenilikçi vizyonun” bu değişimde başrolü oynadığını gözlemleyebiliyoruz. Bizler de bu yılki tema kapsamında, genç neslin fikri mülkiyet dünyasına ve inovasyona katkılarını teşvik edebilmek amacıyla fikri mülkiyet haklarına ilişkin bazı istatistikleri paylaşmak ve bu vesileyle tüm okurların Dünya Fikri Mülkiyet Gününü kutlamak isteriz.
WIPO nezdindeki Başvuru İstatistikleri
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü tarafından yayınlanan güncel verilere[1] baktığımızda, son 10 yılda dosyalanan sınai hak başvurularında ciddi bir artış bulunmakta olup gelişen teknoloji, yenilikçi yaklaşım, sınai hakların ticarileştirilmesine verilen önem ve sınai haklardan elde edilen katma değerin payı büyüktür.
Örneğin: PCT sistemi nezdinde en çok patent başvurusunda bulunan ülke ofislerinden Çin, 2021 yılında bir önceki yıla göre %0,9’luk bir artışla 69.540 patent başvurusu; ABD %1,9’luk artış ile 59.570 patent başvurusu; Japonya %0,6’lık düşüş olmasına rağmen 50.260 patent başvurusu ve Güney Kore, %3,2’lik artış ile 20.678 patent başvurusunda bulunmuştur.[2]
Ticari marka başvuruları bakımından ise bir önceki yıla göre %32,5’lik bir artış ile 2021 yılında ABD 13.276 marka başvurusu, %18’lik bir artış ile Almanya 8.799 marka başvurusu, %21,3’lük bir düşüş olmasına rağmen Çin 5.272 marka başvurusu ve %30,7’lik artış ile Fransa 4.888 marka başvurusu gerçekleştirmiştir.[3]
Sınai hak başvurularının koruma altına alınabilmesi için ilgili sicillere kaydedilmesi gerektiğinden bu siciller kapsamında yapılan başvuru istatistikleri kolayca oluşturulabilmekte ve raporlanabilmektedir. Ancak, fikri mülkiyet hakları tabi ki yalnızca sınai haklardan ibaret değildir. Her ne kadar Bern Konvansiyonu kapsamında birçok ülkede tescil zorunluluğu bulunmasa da “telif hakları (film, müzik, kitap, resim, mimari vb.)” bakımından da dünya çapında her geçen gün olumlu gelişmeler kaydedilmekte, bu hakların korunması ve ispatın kolaylaştırılması için isteğe bağlı tescil mercileri oluşturulmaya çalışılmaktadır.
Son yıllarda, özellikle dijital dünyada meydana getirilen “eserler” bakımından üretim, tespit ve ispat aşamaları için teknolojik yöntemler geliştirilmekte/ kullanılmakta olup blockchain teknolojisi tabanlı işlemler[4] ve güzel sanat eserlerinin konu edildiği NFT’ler (non-fungible tokens) de bunlara verilebilecek son örneklerdendir.
Yukarıda örneklendirilen verilerden de görüldüğü üzere dünya çapında fikri ve sınai haklar bakımından gelişim ve değişimler meydana gelmekte, bu faaliyetler dünya genelinde kamu kaynaklı teşvik ve ödüllerle de desteklenmektedir.
Türk Patent ve Marka Kurumu Nezdindeki Başvuru İstatistikleri
Türkiye kapsamında değerlendirdiğimizde de bir önceki yıla göre %12,1’lik bir artışla 2021 yılında 191.254 marka başvurusu, %6’lık azalma oranı ile 17.566 patent başvurusu (ancak yerli patent tescil sayısı %50,95’lik artış göstermiştir), %23,7’lik artış ile 4.490 faydalı model başvurusu ve %38 artış ile 65.908 tasarım başvurusu gerçekleştirilmiştir. [5]
Yapılan başvurular arasında, yerli patent başvurularının toplam başvuru sayısına oranı ise bir önceki yıla nazaran patent başvurularında artarak %48’e, faydalı model başvurularında azalarak %98,4’e (ancak toplam başvuru sayısı da artış göstermiştir), marka başvurularında artarak %92,2’ye ve tasarım başvurularında da artarak yaklaşık %90 civarına ulaşmıştır.
Veriler incelendiğinde hem dünya genelinde hem de Türkiye’de yapılan başvurular bakımından genel bir artış bulunmakta ve özellikle ülkemizdeki yerli sınai hak başvurularının sayısının her yıl arttığı, buna bağlı olarak tescil oranlarında da artışlar meydana geldiği görülmektedir. Bu artışı; girişimci ve yenilikçi bir genç neslin ortaya çıkması, halihazırda faaliyetlerini sürdüren gerçek ve tüzel kişilerin yatırımlarının önemli bir kısmını ar-ge faaliyetlerine yönlendirmesi, yaratıcı ticari faaliyet ile katma değer artışı, fikri ve sınai hakların ticari getirisinin artması, bu hakların 3. kişilerden korunması bilincinin yerleşmesi, dolayısıyla tescil başvurularına olan talebin artması ve kamu tarafından da fikri ve sınai hak başvurularının desteklenmesi, teşvik ve ödüllerin verilmesi gibi birçok olumlu neden ile açıklamak mümkündür.
Türkiye’de telif haklarının tespiti ve korunması açısından baktığımızda da bu hakların takibinin kolaylaşması, 3.kişilerce izinsiz kullanımının önlenebilmesi için Kanun[6] ile müzik ve sinema eserleri, bilgisayar oyunları ve süreli olmayan yayınlara getirilmiş zorunlu bandrol kullanımı, diğer isteğe bağlı bandrol uygulamaları, isteğe bağlı tescil ve sertifika uygulaması gibi uygulamalar getirilmiştir. Örneğin; 2022 yılı itibariyle şu ana kadar yaklaşık 27 sinema eserinin, 7 oyunun ve 100’ü aşkın müzik eserinin tescile konu edildiği görülmektedir.[7]
Ekonominin ve yatırımın temel taşlarındaki değişim ile “bilgi”, “yaratıcı düşünce” ve “ar-ge” asıl hammadde niteliğine bürünmüş, bunların teknolojiye ve endüstriye uygulanması ile fikri mülkiyet haklarının sahiplenilmesi ve korunmasına olan önem de artmıştır.
Genç ve girişimci neslin ticaretin üretim, pazarlama ve satış aşamalarına katmış olduğu yenilik ve inovatif yaklaşım ile fikri ve sınai haklara olan bakış açısı ve sarf edilen sermaye oranı da zamanla değişmiş, yukarıda örneklerine yer verilen hak başvurularının niteliğinde ve sayısındaki artışa da katkısı büyük olmuştur. Fikri mülkiyet haklarına, bu hakların ticarileşmesine verilen önemin ve asıl katma değerin yaratıcı düşünce sonucu ortaya çıkan özgün üründe ve inovasyonda olduğu bilincinin günden güne artmasının dünyayı daha inovatif bir geleceğe götüreceği açıktır.
Bizler de Fikri Mülkiyet Hukuku kapsamında hizmet sağlamayı amaçlayan avukatlar olarak, fikri mülkiyet dünyasına katkı sağlayan herkesin Dünya Fikri Mülkiyet Gününü kutlar, daha iyi ve inovatif bir gelecekte yollarımızın kesişmesini dileriz.
[1] WIPO IP Statistics Data Center: https://www3.wipo.int/ipstats/
[2] https://www.wipo.int/edocs/infogdocs/en/ipfactsandfigures/
[3] https://www.wipo.int/edocs/infogdocs/en/ipfactsandfigures/
[4] Örnek için bkz: WIPO Proof: https://www.wipo.int/wipoproof/en/
[5] Türk Patent ve Marka Kurumu – 2021 Faaliyet Raporu: https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/commonContent/Rapor
[6] 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu