HUKUKİ BİLGİ NOTU

4857 Sayılı İş Kanunu ve 8 Kasım 2016 tarihli Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik uyarınca “Analık İzinleri” konulu bilgi notumuzu dikkat ve değerlendirmenize sunarız.

I. DOĞUM İZNİ

Analık izninde belirtilen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Söz konusu artırımın yapılması doktor raporu ile belirlenir.

Ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında ve aynı şekilde işçinin kıdem hesabında dikkate alınır.

Gebe işçilere gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir.

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir.

Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra sekizer haftalık sürelerde çalıştırılmaları yasak olduğu için bu sürelerde işe gelmeyen kadın işçinin hizmet akdi işverence feshedilemez.

Doktor raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, gebe işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılabilir. Bu durumda ücretten indirim yapılmaz. Başka bir işe geçiş yapılması teknik ve elverişli olarak mümkün değilse, kadın işçinin güvenlik ve sağlığının korunması için gerekli süre içinde, kadın işçinin de istemesi halinde ücretsiz izinli sayılması hakkaniyete uygun bir çözüm olacaktır. Bu halde kadın işçi ücretsiz izin kullanmış olacağından, bu süre, yıllık ücretli izin hakkı hesabında dikkate alınmaz. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. O halde gebe işçinin en fazla 37. haftaya kadar çalıştırılması mümkündür. Bu noktada kadın işçinin 32. hafta çalışabilir ve 37. hafta izne ayrılabilir olduğunu gösterir doktor raporlarının alınması ve işyerine iletilmesi gerekmektedir. Bu durumda, kadın işçinin 32. haftadan sonra izne ayrılmayıp doğum öncesi iznini kullanmaması halinde, çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

II. ÜCRETSİZ İZİN

a- KISMİ SÜRELİ ÜCRETSİZ İZİN (Çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin hakkı)

Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır.

Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

Kadın işçi bu haklardan istek halinde yararlanır.

b- TAM SÜRELİ ÜCRETSİZ İZİN

Kadın işçi bu haklardan istek halinde yararlanır.

Ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında ve aynı şekilde işçinin kıdem hesabında dikkate alınmaz.

İşverenin kabul etmesi halinde bu süreyi aşan (6 AY) ücretsiz izin talebi söz konusu olabilir.

Yasada yer alan on altı veya on sekiz haftalık sürenin tamamlanmasından belli bir süre sonra ücretsiz izin talebinde bulunulması yasaya uygun değildir. Dolayısıyla da bu talebin de işveren tarafından karşılanması zorunlu değildir. Bu sebeple işçinin işe başlamadan önce yazılı talebini iletmiş olması makuldür.

III. SÜT İZNİ

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

İşçinin süt izinlerinin toplu kullanılmasına dair talebinin olması halinde, bahsi geçen talep işverence değerlendirilir. İznin toplu kullandırılıp kullandırılmayacağı hususu işverenin takdirindedir. İznin toplu kullandırılması ya da haftada bir gün gibi ara toplu kullanım uygulaması yapılmasına uygulamada rastlanılmaktadır. Toplu kullanım halinde işçiden bu yöndeki talebinin yazılı olarak alınması ve iznin kullanımından sonra da iznin kullandırıldığına ilişkin form doldurulması faydalı olacaktır.

Süt izni ücretli izin olduğundan bu sürelerde kadın işçi çalışıyormuş gibi ücret ve çalışmaya bağlı diğer sosyal haklara hak kazanmaya devam edecektir.

IV. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA HALİ

İşçi kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. İşçi çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu talebini ileri sürebilir.

Kişi yukarıda açıklanmış olan kısmi ya da tam süreli ücretsiz izinlerinin kullanımı sırasında, bu izni keserek de talepte bulunabilir. İşçi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce, yazılı olarak işverene durumu bildirilir. Yazılı bildirimde kısmi sürelerin ne şekilde uygulanacağına yer verilir.

İşçinin bu haktan yararlanabilmesi için eşinin çalışıyor olduğunu belgeye dayalı olarak ispatlaması gerekmektedir. Söz konusu şart sadece başvuru sırasında aranır, sağlanmış olan şartın, kısmi süreli çalışma sırasında kaybedilmesi durumunda söz konusu hak yine de devam eder. Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilir. Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene en az bir ay önce yazılı olarak talebini bildirir.

V. İŞÇİNİN KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA TALEBİNİ İŞVEREN KABUL ETMEKLE MÜKELLEF MİDİR?

a.Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,

b.Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde,

c.Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,

d.İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde,

kısmi süreli çalışma yapılması için işverenin kısmi süreli çalışmayı uygun bulması gereklidir. Yukarıda sayılmayan işlerde işverenin uygun bulma şartı aranmaksızın kısmi süreli çalışma yapılabilir. Nitekim 16 haftanın bitiminden itibaren isteyen kadına işveren altı aya kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Bu konuda işverenin inisiyatifi yoktur, vermem diyemez. Her ne kadar ilgili yönetmeliğin kabul tarihi itibariyle konuya ilişkin kesinleşmiş mahkeme kararı bulunmamasına rağmen tam süreli izin uygulamalarına ilişkin kararların kısmi süreli ücretsiz izin uygulamalarında da emsal teşkil edebileceği düşünülmektedir.

VI. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMANIN ZAMAN ŞARTLARI NE ŞEKİLDE BELİRLENİR?

Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

VII. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMADA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUS NEDİR?

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Saygılarımızla,

Aksan Hukuk Bürosu - İş Hukuku Departmanı