İklim değişikliği yazı dizimiz kapsamında karbon emisyonunun azaltılmasına yönelik atılan adımları daha önceki yazılarımızda detaylı şekilde paylaşmıştık. Bu gelişmeler arasında, karbon vergisi uygulaması ve birçok ülkede yürütülen yenilebilir enerjiyi ve emisyon azaltımını teşvik eden Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (“ETS”) ve yine bu sisteme dahil olmayan ülkelerden yapılan ithalatlarda uygulanacak Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (“SKDM”) da yer almaktaydı.
Türkiye, Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Yeşil Mutabakat Eylem Planı’nın Temmuz 2021’de Resmi Gazete’de yayımlanması ve 2015 yılında imzalamış olduğu Paris Anlaşması’nın onaylanmasına ilişkin kanun teklifinin Ekim 2021 tarihinde TBMM’de kabul edilmesi ile birlikte bu yükümlülüklere tabi hale gelmiş olup 2053 yılına kadar karbon salınımının sıfırlanmasını hedeflemektedir. Bu doğrultuda geçen haftalarda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”) tarafından Karbon Piyasalarının İşletilmesine İlişkin Yönetmelik (“Taslak Yönetmelik”) taslak olarak kamuoyuna sunulmuş ve 23 Kasım 2023 tarihine kadar görüşe açılarak ilgili sektör temsilcileri, düzenleyici kurumlar ve ilgili hukukçuların da sürece dahil edilmesi amaçlanmıştır.
Taslak Yönetmelik, karbon emisyonunun azaltılmasını hedefleyen ETS kapsamında, uygun maliyetli ve ekonomik açıdan verimli bir şekilde sera gazı emisyonlarının azaltılmasını teşvik etmek amacıyla dağıtımına ve alış satışına ilişkin olarak karbon piyasalarının kurulması ve işletilmesine yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu yazımızda, ilgili Taslak Yönetmelik genel hatlarıyla ele alınacaktır.
Taslak Yönetmelik kapsamında diğer konuların yanında kısaca;
Taslak Yönetmelik’e göre ilk olarak Piyasa Katılımcısı’ndan, gerekli belge ve bilgileri sağlayarak İşlem Kayıt Sistemi’nde (“İKS”) hesap açması beklenmektedir. Daha sonra, başvuru sürecinin tamamlanmasıyla artık Piyasa Katılımcıları, karbon piyasalarına kayıt yaptırabilmektedir. Burada, kayıt için gerekli olan işlemlerden biri de katılım anlaşmalarının imzalanması olup bu anlaşmaların içeriğine ilişkin detaylara yer verilmemiştir. Taslak Yönetmelik’te ayrıca karbon piyasaları, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen “Birincil Karbon Piyasası” ve Piyasa Katılımcısı’nın İKS’deki hesaplarında yer alan tahsisatlara ilişkin alış ve/veya satış işlemlerini gerçekleştirebileceği “Spot Karbon Piyasası ve İkili Anlaşmalar” olarak iki ayrı bölüm altında düzenlenmiştir.
Birincil Karbon Piyasası’nda, ilk olarak ihale yöntemi ele alınmıştır. İhalelerin nasıl yürütüleceği ve bu süreçte iletilecek teklifler detaylandırılmış ve Taslak Yönetmelik kapsamında, ihalelerde asgari teklif büyüklüğü 1 lot olarak belirlenmiştir. 1 lot, alış teklifinin değeri 500 tahsisat olarak belirlenmiş olup 1 tahsisat 1 ton karbondioksit ve eşdeğeri sera gazı emisyon değerine karşılık geleceği belirtilmiş ve tekliflerde fiyatlar için TL/tCO2, miktarlar için lot adeti kullanılmıştır. Burada ihalelere katılmak isteyen Piyasa Katılımcısı ileteceği teklife ilişkin olarak Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenecek oranda teminat vermek zorundadır. Genel olarak bu süreçlere ilişkin verilecek teminatlar Taslak Yönetmelik kapsamında çok detaylı bir şekilde ele alınmış, ayrı ayrı hesaplama yöntemlerine de yer verilmiştir.
İhale kapsamında sunulan tekliflerin hangi usule göre eşleşeceği de yine Taslak Yönetmelik kapsamında ayrıca detaylandırılmıştır. Buna göre, satışa sunulan tahsisat miktarları ile teklif zamanı baz alınarak sıralanan alış teklifleri eşleştirilecek olup tahsisat miktarının tamamen veya kısmen eşleştiği en son alış teklifi fiyatı Karbon Referans Fiyatı (“KRF”) olarak belirlenecektir. İhale sonucuna göre tahsisatlar, eşleşen teklif sahiplerine teslim edilmesine kadar Piyasa İşletmecisi’nin İKS hesabında bloke edilecektir. Satışa sunulan tahsisatın tamamen eşleşmediği durumlarda ilgili ihale Piyasa İşletmecisi tarafından iptal edilebilecek ve sonraki ihalelerde yeniden satışa sunulabilecektir.
Diğer yandan Spot Karbon Piyasası’nda ise, Piyasa İşletmecisi piyasa ihtiyaçları doğrultusunda ve Emisyon Ticaret Piyasa Yönetim Sistemi (“ETPYS”) aracılığıyla piyasa katılımcılarına bildirmek koşuluyla hafta içerisinde yeni seans açabilecek, seans açılış gününü ve/veya seans sürelerini değiştirebilecektir. Burada da Piyasa Katılımcısı’nın kontratlara sunacağı teklif detayları ayrıca düzenlenmiş olup hem alış hem de satış tekliflerinin eşleştirme kurallarına yer verilmiştir. Buna göre, Piyasa Katılımcılarının arasında bir işlem olduğu için tahsisata ilişkin ikili anlaşma bildirimi düzenlenmiş ve bu husus uyarınca satış yönlü bildirimde bulunan Piyasa Katılımcısı’nın İKS hesabında, ilgili transfer işlemi gerçekleştirilene kadar satışa konu tahsisat bloke edilecektir. Bloke edilen tahsisatlar, bloke edildiği süre boyunca Piyasa Katılımcısı tarafından ETPYS üzerinden herhangi bir işleme konu edilemeyecektir.
Yukarıda da bahsedildiği üzere, Taslak Yönetmelik kapsamında, Piyasa İşletmecisi’nin, Piyasa Katılımcısı’nın ve Merkezi Uzlaştırma Kuruluşu’nun ayrı ayrı mali sorumlukları düzenlenmiştir. Burada, özellikle yapılan işlemler bakımından bilgi paylaşımı, Piyasa İşletmecisi adına verilecek elektronik teminat mektupları üzerinde durulmuştur. Taslak Yönetmelik uyarınca teminat istenmesi kuralının, Piyasa Katılımcısı’nın, piyasaya ilişkin yükümlülüklerini yerine getirememesi veya faaliyetlerini gerçekleştirememesi durumunda, katılımcılar arasındaki nakit akışının sürekliliğini; Piyasa Katılımcısı’nın ödemesini zamanında gerçekleştirememesi durumunda ise alacaklı durumunda olan diğer Piyasa Katılımcısı’nın güvence altına alınmasını sağlamak amacıyla getirildiği belirtilmiştir. İlerleyen maddeler de ise bahse konu teminatların Birincil Karbon Piyasası için ayrı Spot Karbon Piyasası için ayrı olacak şekilde hesaplanmalarına ilişkin formüller ve hangi kıymetlerin teminat olarak kabul edilebileceği düzenlenmiştir.
Bunlara ilave olarak, Taslak Yönetmelik uyarınca, Birincil Karbon Piyasası veya Spot Karbon Piyasası’nın uzlaştırma hesaplamaları sonucunda Piyasa Katılımcısı’nın her seans için Piyasa İşletmecisi’ne ödeyecekleri ya da Piyasa İşletmecisi tarafından Piyasa Katılımcılarına ödenecek tutarları içeren ön uzlaştırma bildirimleri ve nihai uzlaştırma bildirimi mevcuttur. Piyasa İşletmecisi, nihai uzlaştırma bildirimlerinin ETPYS vasıtasıyla ilgili Piyasa Katılımcısı’na duyurulduğu günü takip eden iş günü, Birincil ve İkincil Karbon Piyasaları nihai uzlaştırma bildiriminde yer alan tutarlara göre faturaları düzenleyecektir. Birincil ve İkincil Karbon Piyasaları nihai uzlaştırma bildiriminin yayımlanma tarihi, Piyasa Katılımcısı için fatura tebliğ tarihi olarak kabul edilecek ve bu kapsamda gerçekleştirilecek ödemeler veya tahsilatlar uzlaştırmaya ilişkin iletilen faturaların bedellerine göre yapılacaktır. Piyasa Katılımcısı tarafından zamanında veya hiç yapılmayan ödemeler için de Taslak Yönetmelik’te ek düzenlemelere yer verilmiştir.
Son olarak, Taslak Yönetmelik’te, yukarıda bahsedilen prosedürlere ilişkin itiraz süreçleri ve herhangi bir şekilde Piyasa İşletmecisi’nin Birincil Karbon Piyasası ve Spot Karbon Piyasası faaliyetlerinin yürütülmesinde kullandığı bilgisayar, yazılım veya diğer teknolojik altyapılarda işlemlerin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini engelleyecek nitelikte problemler oluşması durumunda ETPYS tarafından uygulanacak arıza ve bakım süreci düzenlenmiştir.
Kuşkusuz, karbon piyasalarının etkin ve sağlıklı şekilde çalışması ve yönetilmesi, Türkiye’nin yeşil ekonomiye geçiş sürecinde en önemli adımlardan biridir. Beklenen diğer mevzuatın yanında, toplanan görüş ve tavsiyeler doğrultusunda Taslak Yönetmelik’in de karbon piyasalarının işleyişinde ortaya çıkabilecek olası aksama ve uyumsuzlukları asgariye indirecek şekilde düzenlenip nihai hale getirilerek yürürlüğe girmesi, tüm bu süreci en başından beri yakından takip eden ve dahil olan bizler tarafından da beklenmekte ve yakından takip edilmektedir.